พลโท.ดร.นพ.โยธิน. ชินวลัญช์

การแก่ชราเป็นขบวนการที่เริ่มต้นด้วยชีวิตและดำเนินต่อไปตลอดวงจรชีวิตของมนุษย์ซึ่งแสดงถึงช่วงปลายของชีวิต ช่วงเวลาที่บุคคลมองย้อนกลับไปในชีวิตที่ผ่านมา ใช้ชีวิตบนความสำเร็จในอดีต และเริ่มสิ้นสุดเส้นทางชีวิตของตนเอง การปรับตัวให้เข้ากับความเปลี่ยนแปลงที่มาพร้อมกับวัยชรานั้น แต่ละคนต้องมีความยืดหยุ่นและพัฒนาทักษะการเผชิญกับปัญหาใหม่ๆ เพื่อปรับตัวให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงที่มักเกิดขึ้นในช่วงนี้ของชีวิต

มีหลักฐานจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ ที่บ่งชี้ให้เห็นว่าปัจจัยทางจิตวิทยาและสังคมวิทยามีอิทธิพลอย่างมากต่ออายุของแต่ละคน การวิจัยเรื่องการสูงวัยได้แสดงให้เห็นความสัมพันธ์เชิงบวกของความเชื่อทาง ศาสนา ความสัมพันธ์ทางด้านสังคม สุขภาพ การรับรู้ความสามารถของตนเอง สถานะทางเศรษฐกิจและสังคม และทักษะการเผชิญปัญหา ตลอดจนความสามารถในการปรับตัวในช่วงอายุที่มากขึ้น

อาการซึมเศร้าหรืออาการซึมเศร้าเป็นอาการที่เห็นได้เด่นชัดขึ้นในกลุ่มผู้สูงอายุ โดยส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อความเป็นอยู่และคุณภาพชีวิต การศึกษาจำนวนมากแสดงให้เห็นว่าความชุกของอาการซึมเศร้าเพิ่มขึ้นตามอายุ อาการซึมเศร้าไม่เพียงเป็นตัวชี้วัดความสุขทางจิตใจ แต่ยังเป็นที่รู้จักในฐานะตัวทำนายที่สำคัญของสุขภาพ การทำงาน และอายุที่ยืนยาวด้วย การศึกษาระยะยาวแสดงให้เห็นว่าอาการซึมเศร้าที่เพิ่มขึ้นมีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญกับความยากลำบากที่เพิ่มขึ้นในการดำเนินกิจกรรมในชีวิตประจำวัน ข้อมูลจากากรศึกษาในชุมชนระบุว่าผู้สูงอายุที่มีโรคซึมเศร้ามีความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตที่เพิ่มขึ้น นอกจากนี้ยังมีการศึกษาที่บ่งชี้ว่าโรคซึมเศร้าอาจสัมพันธ์กับการความจำที่ลดลง

แม้ว่ายังมีความเชื่อที่ว่าภาวะซึมเศร้าเหมือนกันกับความชราและภาวะซึมเศร้าเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ แต่ก็มีงานวิจัยเมื่อเร็วๆ นี้ซึ่งค้านกับความคิดที่ว่าภาวะซึมเศร้าเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้  แต่ในทางตรงข้ามอาการซึมเศร้ามีสาเหตุมาจากปัญหาทางสังคม ร่างกาย และจิตใจ ซึ่งปัญหาเหล่านี้มักเกิดขึ้นในวัยสูงอายุ ทำให้เพิ่มความเสี่ยงในการเป็นโรคซึมเศร้า แต่ว่าภาวะซึมเศร้าไม่ใช่เป็นผลของปัญหาเหล่านี้โดยตรง จากการศึกษาพบว่าอายุไม่ได้สัมพันธ์กับการก่อให้เกิดภาวะซึมเศร้าอย่างมีนัยสำคัญเสมอไป พบว่าคนชราที่อายุมากที่สุดอาจมีทักษะในการจัดการกับภาวะซึมเศร้าได้ดีขึ้น แม้ว่าอุบัติการณ์ของอาการซึมเศร้าจะพบได้บ่อยขึ้นในคนสูงอายุแต่อาการก็ไม่รุนแรงเท่ากับในประชากรที่อายุน้อยกว่า

เมื่อภาวะซึมเศร้าเกิดขึ้นครั้งแรกในชีวิต มีแนวโน้มที่จะมีผลจาก ปัจจัยทางพันธุกรรม บุคลิกภาพ และประสบการณ์ชีวิตที่จะมีผลให้เกิดภาวะซึมเศร้า ภาวะซึมเศร้าที่เกิดขึ้นครั้งแรกในชีวิตในวัยชรามีแนวโน้มที่จะสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพร่างกาย ผู้สูงอายุที่มีสุขภาพร่างกายดีมีความเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้าค่อนข้างต่ำ สุขภาพกายเป็นสาเหตุสำคัญของภาวะซึมเศร้าในช่วงปลายชีวิต มีเหตุผลหลายประการ ซึ่งรวมถึงผลกระทบทางจิตวิทยาของการเจ็บป่วยและผลจากการมีภาวะทุพพลภาพ ผลกระทบของความเจ็บปวดเรื้อรัง ผลกระทบสภาวะเจ็บป่วย หรือผลจากยาบางชนิดที่อาจก่อให้เกิดภาวะซึมเศร้าโดยอาจจะมีผลกระทบต่อสมองโดยตรง นอกจากนี้ข้อจำกัดทางสังคมที่เป็นผลจากเจ็บป่วยมีผลกระทบกับการดำเนินชีวิตของผู้สูงอายุ ส่งผลให้เกิดความโดดเดี่ยวและก่อให้เกิดความเหงาตามมา และมีข้อบ่งชี้อย่างชัดเจนว่าภาวะซึมเศร้าเพิ่มความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตได้อย่างมาก ส่วนใหญ่เกิดจากสาเหตุที่ผิดธรรมชาติและจากโรคหัวใจและหลอดเลือด 

ความเหงาเป็นความรู้สึกส่วนตัวและเชิงลบที่เกี่ยวข้องกับประสบการณ์ของบุคคลที่มีความสัมพันธ์ทางสังคมที่บกพร่อง ตัวกำหนดของความเหงามักถูกกำหนดบนพื้นฐานจากสาเหตุ 2 อย่างคือ จากปัจจัยภายนอก เช่น การมีกิจกรรมทางสังคมที่ลดลง เป็นต้น และผลจากปัจจัยภายในตนเอง เช่น จากลักษณะของบุคลิกภาพและปัจจัยทางด้านจิตวิทยา

ความเหงาอาจนำไปสู่ผลกระทบด้านสุขภาพที่ร้ายแรง เป็นหนึ่งใน 3 ปัจจัยหลักที่นำไปสู่ภาวะซึมเศร้า และเป็นสาเหตุสำคัญของการฆ่าตัวตายและการพยายามฆ่าตัวตาย การศึกษาพบว่าความเหงามีความเกี่ยวข้องกับการปรับตัวทางจิตใจที่ไม่ดี ความไม่พอใจกับชีวิตครอบครัวและความปัญหาทางด้านความสัมพันธ์ทางสังคม

เมื่อคนเราแก่ตัวลง โอกาสที่จะประสบกับความสูญเสียที่เกี่ยวข้องกับอายุก็เพิ่มขึ้น ความสูญเสียดังกล่าวมีผลกระทบต่อการที่ไม่สามารถคงสัมพันธภาพเหมือนเก่าไว้ได้ ส่งผลให้เกิดความเหงามากขึ้น หลายคนประสบกับความเหงาอันเป็นผลมาจากการอยู่คนเดียว ขาดความสัมพันธ์กับคนในครอบครัวที่ใกล้ชิด การลดลงของความสัมพันธ์กับสิ่งที่ทำมาเป็นประจำมาก่อน หรือการไม่สามารถมีส่วนร่วมในกิจกรรมชุมชนท้องถิ่นได้เหมือนก่อน เมื่อสิ่งนี้เกิดขึ้นร่วมกับความพิการทางร่างกาย จากการศึกษาพบว่า ผลกระทบด้านลบของความเหงาต่อสุขภาพในวัยชรา เช่น การเสียชีวิตของคู่สมรสและเพื่อนฝูง และการที่ไม่มีสังคมหลังเลิกงานเหมือนที่เคยทำมาประจำหรือการพบปะเพื่อนบ้านที่คุ้นเคยลดลงหรือหายไป เป็นเหตุการณ์ที่เปลี่ยนแปลงชีวิตที่จะก่อให้เกิดความเหงาในผู้สูงอายุ ในผู้ที่มีอายุมากที่สุดจะมีแนวโน้มที่จะพบอัตราการเกิดความเหงาได้สูงที่สุด ซึ่งสะท้อนถึงความน่าจะเป็นที่เพิ่มขึ้นของการสูญเสียดังกล่าว

การศึกษาพบว่าความเหงามีผลกระทบของภาวะซึมเศร้าและการเสียชีวิต ในคนชราที่อายุมากภาวะซึมเศร้าที่สัมพันธ์กับการเสียชีวิตมักจะมีสาเหตุจากการที่มีความเหงาร่วมด้วย ในผู้สูงอายุที่มีภาวะซึมเศร้ามีอาการ เช่น อาการถอนตัวจากสังคม ภาวะวิตกกังวล การขาดแรงจูงใจ และความเศร้า อันที่จริงผู้สูงอายุที่มีภาวะซึมเศร้านี้มักจะมีอาการเหงาที่ซ่อนเร้นอยู่

การเข้าสังคมในวัยชรา

การเข้าสังคมมีบทบาทสำคัญในการป้องกัน ความทุกข์ทางจิตใจและในการเสริมสร้างความเป็นอยู่ที่ดี ปัจจัยทางสังคมที่มีต่ออาการซึมเศร้าในวัยชรา ในอายุที่เพิ่มขึ้น สถานะทางเศรษฐกิจและกิจกรรมทางสังคมที่ลดลง และปริมาณหรือคุณภาพของความสัมพันธ์ทางสังคมที่ลดลงล้วนเกี่ยวข้องกับ เพิ่มการเกิดอาการซึมเศร้า การแยกตัวทางสังคมก็เป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญ สำหรับปัญหาการหยุดการทำงานในผู้สูงอายุอาจนำไปสู่ความรู้สึกว่างเปล่าและซึมเศร้า “บุคคลที่ยังคงมีกิจกรรมเกี่ยวข้องการเข้าสังคมมักจะได้รับผลกระทบจากปัญหาในชีวิตประจำวันที่น้อยกว่า และมีความรู้สึกที่เป็นอิสระมากกว่า แต่ในคนที่ไม่มีการเข้าสังคมมักจะรู้สึกโดดเดี่ยว ถูกเพิกเฉย และซึมเศร้า มากกว่าอันจะมีผลต่อความสัมพันธ์ภาพที่ไม่ดี มีความพึงพอใจในชีวิตที่น้อยกว่าและมักจะขาดแรงจูงใจในการเปลี่ยนแปลง”

การเข้าสังคมเพียงเล็กน้อยหรืออยู่คนเดียวไม่ได้รับประกันถึงความเหงา ซึ่งอันที่จริงแล้วผู้สูงอายุ การใช้เวลาอยู่ร่วมกับครอบครัวอาจมมีความพึงพอใจน้อยกว่าการไปเยี่ยมเพื่อนในวัยเดียวกัน มีการศึกษาพบว่าผู้สูงอายุมักจะสร้างมิตรภาพกับผู้ที่มีอายุเท่ากันได้ดีกว่า ดังนั้นเมื่ออายุมากขึ้น ผู้คนจะสูญเสียความเป็นมิตรภาพเก่าอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ และผู้สูงอายุพบว่าเป็นการยากที่จะสร้างมิตรภาพใหม่ แต่อย่างไรก็ตามในผู้ที่มีความพร้อมทั้งในทรัพย์สินและมีความรู้สติปัญญาที่มากกว่าก็มี “ทุน” ทางสังคมมากขึ้น ซึ่งช่วยให้พวกเขาสามารถแสวงหาความสัมพันธ์และรูปแบบใหม่ๆ ของการมีส่วนร่วมทางสังคมต่อไปได้

ปัจจุบันจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มขึ้นทั่วโลก ทำให้ผู้สูงอายุต้องเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงทั้งทางร่างกาย จิตใจ และสังคมมากมายที่ท้าทายความรู้สึกของตนเองและความสามารถในการใช้ชีวิตอย่างมีความสุข ภาวะซึมเศร้าและความเหงาถือเป็นปัญหาสำคัญที่มีผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตในผู้สูงอายุ ในทางตรงข้ามในวัยชราอาจเป็นโอกาสอันดีที่จะเป็นการสร้างความรู้จักกับเพื่อนใหม่ พัฒนาความสนใจใหม่ ใช้เวลาการเข้าสังคม อันจะมีผลทำให้มีความสุขในชีวิต และหลีกเลี่ยงและป้องกัน การเกิด ความเหงา ซึมเศร้า เมื่อเข้าสู่วัยชรา

พลตรี.ดร.นพ.โยธิน. ชินวลัญช์

นายกสมาคมนิทราเวชศาสตร์

• 

ทำไมถึงคนเราถึงมีการฝัน จากการศึกษามาเป็นเวลาเกือบ 1000 ปีเรายังไม่สามารถที่จะให้คำตอบได้ชัดเจนว่าทำไมคนเราถึงต้องฝัน

จากทฤษฎีของผู้เชี่ยวชาญพูดถึงเกี่ยวเรื่องความฝันและจากการวิจัยทำให้เราได้มีความรู้ และความเข้าใจในเรื่องของความฝันได้มากขึ้น

ความฝันคืออะไร

ความฝันจะประกอบด้วย ภาพความคิดและอารมณ์ที่เราประสบในช่วงการนอนหลับความฝันอาจจะมีตั้งแต่เหตุการณ์ที่ จินตนาการ เหลือเชื่อ แปลก เข้มข้น ให้อารมณ์ หรือเรื่องที่ไม่มีความหมาย ล่องลอย สับสน หรือ แม้กระทั่งเรื่องที่น่าเบื่อ ความฝัน บางอย่างทำให้มีความสุข สดชื่น แต่บางอย่างก็ทำให้น่าตกใจ สะพรึงกลัวหรือเศร้า ความฝันบางอย่างก็จะมีความหมายที่ชัดเจนแต่ความฝันบางอย่างก็ไม่มีความหมายอะไรเลย

ยังมีสิ่งที่นักวิทยาศาสตร์ยังไม่ทราบอีกมากเกี่ยวเรื่องการนอนและความฝัน แต่สิ่งที่จากการวิจัยได้กระทำมาแล้วทราบว่าทุกคนจะต้องมีการฝันเมื่อเวลานอนหลับอย่างน้อยประมาณ 2 ชั่วโมง ในช่วงการนอน REM sleep ต่อคืนขึ้นกับว่าจะจำเหตุการณ์ความฝันได้หรือไม่ได้เมื่อเวลาตื่นขึ้นมา

• 

เราจะศึกษาความฝันได้อย่างไร

• 

การศึกษาโดยวิธีดั้งเดิมเกี่ยวกับเรื่องของรายละเอียดของความฝันจะวัดได้จากการสัมภาษณ์ในผู้คนที่ฝันเมื่อเวลาตื่นขึ้นมา อย่างไรก็ตามการศึกษาสามารถประเมินในห้องปฏิบัติการได้ มีการศึกษาเกี่ยวกับเรื่องของความฝันที่เกิดขึ้นและดูการทำงานของสมองโดยใช้เครื่องตรวจขึ้นแม่เหล็กไฟฟ้าสมองที่เรียกว่า fMRI และมาสัมพันธ์กับอาการฝันของผู้เข้ารับการวิจัย

บทบาทของ ความฝัน

มีทฤษฎีที่เชื่อว่าความฝันที่เกิดขึ้นมี เป็นกระบวนการการทำงานของสมองที่เกี่ยวกับ

1. เพื่อการสร้างความจำแบบถาวร
2. เป็นกระบวนการกลไกของอารมณ์ของมนุษย์
3. เป็นความต้องการที่อยู่ในจิตใต้สำนึกของคนเรา
4. เป็นกลไกของสมองที่มีการฝึกฝนที่จะเผชิญต่ออันตรายที่จะเกิดขึ้น

แต่อย่างไรก็ตามเราก็เชื่อว่าความฝันเป็นผลรวมของเหตุผลหลายอย่าง มากกว่าจะเป็นเรื่องของเหตุผลอันใดอันหนึ่งและเราเชื่อว่าความฝันมีความจำเป็นสำคัญต่อ จิตใจของมนุษย์ อารมณ์ และ สภาพร่างกายที่สมบูรณ์โดยที่ไม่ได้มีจุดประสงค์เพียงอันใดอันหนึ่ง

การฝันจะเกิดในช่วงในระดับการนอนที่แตกต่างกัน ถ้าเรามีการฝันในช่วงของการนอนหลับ REM sleep เราก็อาจจะจำความฝันอันนั้นได้ แต่อย่างไรก็ตามเราอาจจะฝันในช่วงของนอน Non-REM sleep ได้เช่นกันแต่ความฝันในระยะนี้เราไม่สามารถที่จะจดจำรายละเอียดได้

ความฝันอาจจะสะท้อนจิตไร้สำนึก

• 

ทฤษฎีความฝันของซิกมุนด์ ฟรอยด์ แสดงให้เห็นว่าความฝันเป็นตัวแทนของความปรารถนา ความคิด การเติมเต็มความปรารถนา และแรงจูงใจโดยไม่รู้ตัว ผู้คนมักถูกขับเคลื่อนด้วยความปรารถนาที่เก็บใว้อยู่ใต้จิตสำนึก เช่น สัญชาตญาณที่ก้าวร้าว และ สัญชาตยานทางเพศ แม้ว่าคำกล่าวอ้างของฟรอยด์หลายๆ อย่างจะถูกหักล้าง การวิจัยต่อมมาชี้ให้เห็นว่ามีผลสะท้อนกลับของความฝัน หรือที่เรียกว่าทฤษฎีการสะท้อนกลับของความฝัน ซึ่งการที่มีการยั้บยั้งของความคิดของคนเราในช่วงตื่นจะมักจะส่งผลให้เกิดการฝันถึงสิ่งนั้น

อะไรทำให้ความฝันเกิดขึ้น?

ใน “การตีความหมายของความฝัน” ฟรอยด์ เขียนว่าความฝันคือ “การเติมเต็มความปรารถนาที่เราอดกลั้นหรือยั้บยั้งไว้” นอกจากนี้ เขายังอธิบายถึงองค์ประกอบสองอย่างที่แตกต่างกันของความฝัน: เนื้อหาอย่างชัดแจ้ง และ เนื้อหาแฝง (ความหมายที่ซ่อนอยู่)

ทฤษฎีของฟรอยด์มีส่วนทำให้การตีความหมายของความฝันเพิ่มขึ้นและเป็นที่นิยม แต่จากการวิจัยต่อมาไม่สามารถที่จะแสดงให้เห็นว่าความฝันมีเนื้อหาที่ชัดเจน และ เนื้อหาแฝง อย่างที่ฟรอยด์เคยเสนอไว้ ผู้เชี่ยวชาญบางคนเชื่อว่าความสำคัญทางจิตวิทยาของความฝัน เป็นเรื่องของบทบาทสำคัญในการประมวลของอารมณ์และประสบการณ์ที่ตึงเครียด

ตามแบบจำลองการกระตุ้น-สังเคราะห์ของความฝัน (activation-synthesis theory) ซึ่งเสนอครั้งแรกโดย J. Allan Hobson และ Robert McCarley วงจรในสมองจะทำงานระหว่างการนอนหลับ REM การศึกษาพบว่าสมองส่วน hippocampus และ amygdala จะมีถูกกระตุ้นร่วมมไปถึงวงจรของสมองที่ประกอบด้วยส่วนของสมองที่เรียกว่า limbic system ที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ ความรู้สึก และความทรงจำ สมองเหล่านี้จะถูกกระตุ้นและพยายามสร้างความหมายจากสัญญาณเหล่านี้ซึ่งส่งผลให้เกิดความฝัน

 ส่งผลให้เกิดการรวบรวมความคิด ภาพ และความทรงจำแบบสุ่มที่ปรากฏขณะฝัน และจะมีการประมวลรวบรวม สิ่งเหล่านี้ในขณะตื่นขึ้นมา

• 

แม้ว่าในขณะนอนหลับ สมองของคนเราก็ยังทำงาน Hobson และ McCarley เสนอแนะว่าระหว่างการนอนหลับ กิจกรรมในระดับ พื้นฐานของสมองที่รับผิดชอบต่อขบวนการทางชีววิทยาขั้นพื้นฐานเป็นหลัก จะถูกตีความโดยส่วนต่างๆ ของสมองที่มีหน้าที่ในระดับสูง เช่น การคิดและการประมวลผลข้อมูล การนอนหลับช่วยให้สมองทำกิจกรรมหลายอย่าง เช่น การทำความสะอาดสมอง และ รวบรวมความทรงจำจากวันก่อนหน้าให้เป็นระเบียบ ทฤษฎีการสังเคราะห์การกระตุ้นแนะนำว่า กระบวนการทางสรีรวิทยาที่เกิดขึ้นเมื่อเรานอนหลับเป็นสาเหตุของความฝัน

ความฝันช่วยในความทรงจำ

• 

ตามทฤษฎีการประมวลผลข้อมูล การนอนหลับช่วยให้เราสามารถรวบรวมและประมวลผลข้อมูลและความทรงจำทั้งหมดที่เราได้รวบรวมไว้เมื่อวันก่อน ผู้เชี่ยวชาญด้านความฝันบางคนแนะนำว่าการฝันเป็นผลพลอยได้หรือแม้แต่ส่วนสำคัญของการประมวลผลประสบการณ์นี้

โมเดลนี้เรียกว่าทฤษฎีการจัดระเบียบตนเองของการฝัน อธิบายว่าการฝันเป็นผลข้างเคียงของการทำงานของระบบประสาทในสมอง เนื่องจากความทรงจำถูกรวมเข้าด้วยกันระหว่างการนอนหลับในระหว่างกระบวนการกระจายข้อมูลในขณะที่เราไม่รู้ตัว ความทรงจำนั้นมีความเข้มแข็งหรืออ่อนแอ ตามทฤษฎีการจัดระเบียบตนเองของความฝัน ในขณะที่เราฝัน ความทรงจำที่เป็นประโยชน์จะทำให้เราจำได้ดีขึ้น ในขณะที่ความจำที่มีประโยชน์น้อยกว่าก็จะจางหายไป จากการวิจัยสนับสนุนทฤษฎีนี้โดยพบว่าเวลาที่คนทำงานที่ซับซ้อนเมื่อบุคคลนั้นฝันหลังจากที่ลงมือทำ พบว่าบุคคลนั้นจะทำงานที่ซับซ้อนได้ดีขึ้น การศึกษายังแสดงให้เห็นว่าในระหว่างการนอนหลับ REM มีคลื่นไฟฟ้าช่วงความถี่ theta ในสมองส่วนหน้า frontal lobe เหมือนกับที่เกิดขึ้นเมื่อคนฯนั้นกำลังเรียนรู้ เก็บและจดจำข้อมูลในช่วงขณะตื่น

ความฝันกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์

• 

อีกทฤษฎีหนึ่งเกี่ยวกับความฝันกล่าวว่า ทฤษฎีความคิดสร้างสรรค์แห่งความฝัน จิตไต้สำนึกของคนเราที่ไม่ถูกจำกัด มีอิสระที่จะท่องไปในศักยภาพที่ไร้ขอบเขต ในขณะที่ไม่ได้รับการยั้บยั้งจากความเป็นจริงในสังคม แต่ความคิดสร้างสรรค์ของคนเราจะถูกยับยั้งชั่งใจของตัวเราองในขณะตื่นมีสติสัมปชัญญะ การวิจัยแสดงให้เห็นว่าความฝันเป็นตัวส่งเสริมให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ที่มีประสิทธิภาพ

จากการวิจัยทางวิทยาศาสตร์มีหลักฐานไม่มากนัก ที่ยืนยันข้อเท็จจริงนี้ มีหลายคนประสบความสำเร็จในการไขว่คว้าความฝันของพวกเขาเพื่อสร้างแรงบันดาลใจ และให้เครดิตว่าเป็นเรื่องบัลดาลใจจากความฝัน ดั้งนั้นความสามารถในการสร้างการเชื่อมต่อระหว่างความทรงจำและความคิดที่ปรากฏในความฝันอาจจะเป็นการก่อให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ได้

ความฝันสะท้อนชีวิตของคุณ

• 

ภายใต้สมมติฐานที่ต่อเนื่องกัน ความฝันทำหน้าที่เป็นภาพสะท้อนของชีวิตจริงของบุคคล โดยนำประสบการณ์ที่ในช่วงขณะตื่นเข้ามาไว้ในความฝันของ ความฝันจะแสดงเป็นภาพปะติดปะต่อของเศษความทรงจำ ถึงกระนั้น การศึกษาแสดงให้เห็นว่าการนอนหลับ Non-REM อาจเกี่ยวข้องกับหน่วยความจำที่สิ่งที่เป็นกิจวัตรประจำวันมากกว่า ในขณะที่ความฝัน REM เป็นความมจำทีเกี่ยวข้องกับความทรงจำทางอารมณ์และ ความจำที่ทำให้เราเข้าใจหรือเป็นความรู้ โดยทั่วไป ความฝันจาก REM มักจะจำได้ง่ายกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับความฝันจาก Non-REM 

ภายใต้สมมติฐานความต่อเนื่อง ความทรงจำอาจกระจัดกระจายอย่างมีจุดมุ่งหมายในความฝันของเรา ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการผสมผสานการเรียนรู้และประสบการณ์ใหม่ๆ เข้าไว้ในความทรงจำระยะยาว แต่ก็ยังมีคำถามที่ยังไม่ได้คำตอบมากมายว่าเหตุไฉนทำไมความทรงจำบางแง่มุมจึงปรากฏเด่นชัดในความฝันของเรา

ความฝันเพื่อเป็นการเตรียมตัวและปกป้อง

ทฤษฎีการฝึกฝนสัญชาตญาณดั้งเดิมและกลยุทธ์การปรับตัวของการฝันเสนอว่าเราฝันที่จะเตรียมตัวให้พร้อมเพื่อเผชิญหน้ากับอันตรายในโลกแห่งความเป็นจริง ความฝันในฐานะฟังก์ชันการจำลองทางสังคมหรือการจำลองภัยคุกคามช่วยให้ผู้ฝันมีสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัยในการฝึกฝนทักษะการเอาชีวิตรอดที่สำคัญ ในขณะฝัน เราได้ฝึกฝนสัญชาตญาณการต่อสู้หรือหนี และสร้างความสามารถทางจิตเพื่อรับมือกับสถานการณ์ที่คุกคาม ภายใต้ทฤษฎีการจำลองภัยคุกคาม สมองขณะหลับของเรามุ่งเน้นไปที่กลไกการต่อสู้หรือหนีเพื่อเตรียมเราให้พร้อมสำหรับสถานการณ์ที่คุกคามชีวิตและ/หรือสถานการณ์ที่รุนแรงทางอารมณ์ เช่น วิ่งหนีผู้ไล่ตาม ตกหน้าผา โผล่ที่ไหนสักแห่งในสภาพที่เปลือยเปล่า เข้าห้องน้ำสาธารณะ ลืมอ่านหนังสือสอบปลายภาค เป็นต้น ทฤษฎีนี้แนะนำว่าการฝึกหรือซ้อมทักษะเหล่านี้ในฝันทำให้เราได้เปรียบเชิงวิวัฒนาการในการที่เราจะรับมือหรือหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่คุกคามในโลกแห่งความเป็นจริงได้ดียิ่งขึ้น สิ่งนี้ช่วยอธิบายได้ว่าทำไมความฝันมากมายจึงมีเนื้อหาที่น่ากลัว ดราม่า หรือเข้มข้น

ความฝันช่วยประมวลผลอารมณ์

• 

ทฤษฎีความฝันเกี่ยวกับการควบคุมอารมณ์กล่าวว่าหน้าที่ของความฝันคือช่วยให้เราประมวลผลและรับมือกับอารมณ์หรือความบอบช้ำทางจิตใจในพื้นที่ที่ปลอดภัย จากการวิจัยแสดงให้เห็นว่า สมองส่วน amygdala และ hippocampus มีบทบาทสำคัญในการกลั่นกรองข้อมูลและย้ายความจำจากหน่วยความจำระยะสั้นไปเก็บที่หน่วยความจำระยะยาว มีการทำงานมากในขณะที่มีการฝันอยู่ สิ่งนี้แสดงให้เห็นว่ามมีความเชื่อมโยงที่ชัดเจนระหว่างความฝัน การจัดเก็บความทรงจำ และการประมวลผลทางด้านอารมณ์

ทฤษฎีนี้ชี้ให้เห็นว่าการนอนหลับ REM มีบทบาทสำคัญในการควบคุมอารมณ์ของสมอง นอกจากนี้ยังช่วยอธิบายว่าเหตุใดความฝันจึงมีเรื่องของอารมณ์อยู่ในความฝันด้วย และเวลาที่เรามีประสบการณ์ทางอารมณ์ที่เลวร้ายหรือประสบบาดแผลทางด้านจิตใจ สิ่งเหล่านี้จึงมักปรากฏขึ้นซ้ำๆ ในความฝัน การวิจัยแสดงให้เห็นความเชื่อมโยงระหว่างความสามารถในการประมวลผลอารมณ์และการนอนหลับ REM ที่เกิดขึ้น

ทฤษฎีอื่นๆ เกี่ยวกับเหตุผลที่เราฝัน

มีการแนะนำทฤษฎีอื่น ๆ มากมายเพื่ออธิบายว่าทำไมเราถึงฝัน

1. ทฤษฎีหนึ่งยืนยันว่าความฝันเป็นผลมาจากสมองของเราพยายามตีความสิ่งเร้าภายนอก (เช่น เสียงเห่าของสุนัข เสียงเพลง หรือการร้องไห้ของทารก) ระหว่างการนอนหลับ
2. อีกทฤษฎีหนึ่งใช้คอมพิวเตอร์อุปมาเพื่ออธิบายความฝัน โดยสังเกตว่าความฝันทำหน้าที่ “ชำระล้าง” ความยุ่งเหยิงออกจากจิตใจ ทำให้สมองสดชื่นสำหรับวันรุ่งขึ้น
3. ทฤษฎีการเรียนรู้แบบย้อนกลับแสดงให้เห็นว่าเราฝันที่จะลืม สมองของเรามีการเชื่อมต่อทางประสาทนับพันระหว่างความทรงจำ—มากเกินกว่าจะจำได้ทั้งหมด—และความฝันนั้นเป็นส่วนหนึ่งของ “การตัดแต่ง” การเชื่อมต่อเหล่านั้น
4. ในทฤษฎีการกระตุ้นอย่างต่อเนื่อง เราฝันเพื่อที่จะให้สมองตื่นตัวขณะนอนหลับ เพื่อให้สมองทำงานได้อย่างถูกต้อง

การรู้ถึงความฝัน (Lucid Dreaming)

• 

ความฝันแบบนี้เป็นความฝันที่ค่อนข้างหายากซึ่งผู้ฝันมีความตระหนักอยู่ในความฝันและมักจะควบคุมเนื้อหาความฝันได้ การวิจัยระบุว่าประมาณ 50% ของผู้คนจำได้ว่าเคยมีความฝันที่ชัดเจนอย่างน้อยหนึ่งครั้งในชีวิต และมีเพียง 10% รายงานว่ามีความฝันสองครั้งขึ้นไปต่อเดือน ไม่ทราบสาเหตุที่คนบางคนประสบกับความฝันที่ชัดเจนบ่อยกว่าคนอื่นๆ ในขณะที่ผู้เชี่ยวชาญยังไม่ชัดเจนว่าเหตุใดความฝันที่ชัดเจนจึงเกิดขึ้น การวิจัยเบื้องต้นส่งสัญญาณว่าบริเวณส่วนหน้า prefrontal และสมอง parietal lobe มีบทบาทสำคัญ หลายคนปรารถนาความฝันที่ชัดเจนและแสวงหาประสบการณ์นั้นให้บ่อยขึ้น

วิธีฝึกที่เป็นไปได้สำหรับการกระตุ้นให้เกิดความฝันที่ชัดเจน ได้แก่ การฝึกความรู้ความเข้าใจ การกระตุ้นจากภายนอกระหว่างการนอนหลับ และการใช้ยา มีการพบความเชื่อมโยงที่ชัดเจนระหว่างความฝันที่ชัดเจนกับการคิดเชิงจินตนาการและผลลัพธ์ที่สร้างสรรค์ การวิจัยพบว่าผู้ฝันที่ชัดเจนทำงานได้ดีกับงานสร้างสรรค์มากกว่าผู้ที่ไม่ได้ฝันแบบรู้ถึงความฝัน

ความฝันจากความเครียด

• 

ประสบการณ์ที่ตึงเครียดมักจะปรากฏขึ้นบ่อยครั้งในความฝันของเรา ความฝันความเครียดอาจอธิบายได้ว่าเป็นเรื่องเศร้า น่ากลัว และฝันร้าย ผู้เชี่ยวชาญไม่เข้าใจอย่างถ่องแท้ว่าเหตุใดเนื้อหาที่ตึงเครียดจึงมาอยู่ในความฝันของเราได้อย่างไร แต่หลายคนก็ชี้ไปที่ทฤษฎีต่างๆ มากมาย รวมถึงสมมติฐานความต่อเนื่อง กลยุทธ์ที่ปรับเปลี่ยนได้ และทฤษฎีความฝันที่ควบคุมอารมณ์เพื่ออธิบายเหตุการณ์เหล่านี้ ความฝันความเครียดและสุขภาพจิตดูเหมือนจะไปด้วยกันได้

ความเครียดรายวันมักจะปรากฏขึ้นในความฝัน: การวิจัยพบว่าผู้ที่มีความกังวลมากขึ้นในชีวิตที่ตื่นขึ้นและผู้ที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคเครียดหลังเกิดเหตุการ์ณที่กระทบกระเทือนจิตใจ (Post traumatic stress syndrome: PTSD) จะพบว่ามีความถี่และความรุนแรงของฝันร้ายที่สูงขึ้น

ความผิดปกติทางสุขภาพจิตอาจส่งผลต่อความฝันที่: ผู้ที่มีความผิดปกติทางสุขภาพจิต เช่น ความวิตกกังวล โรคอารมณ์สองขั้ว และภาวะซึมเศร้า มักจะมีความฝันที่ไม่ดี ฝันร้าย มากกว่า รวมทั้งนอนหลับยากขึ้นโดยทั่วไปความวิตกกังวลเชื่อมโยงกับความฝันที่เครียด การวิจัยบ่งชี้ถึงความเชื่อมโยงที่ชัดเจนระหว่างความวิตกกังวลและเนื้อหาความฝันที่ตึงเครียด ความฝันเหล่านี้อาจเป็นความพยายามของสมองที่จะช่วยเรารับมือและทำความเข้าใจกับประสบการณ์ที่ตึงเครียดเหล่านี้

พลตรี ดร.นพ.โยธิน ชินวลัญช์  MD. Ph.D. FAES

Authors

Irene Wang¹  Andrea Bernasconi²  Boris Bernhardt³Hal Blumenfeld⁴  Fernando Cendes^5.  Yotin Chinvarun⁶  Graeme Jackson⁷  Victoria Morgan⁸  Stefan Rampp^9. Anna Elisabetta Vaudano^10. Paolo Federico¹¹*1

• MRI essentials in epileptology: a review from the ILAE Imaging Taskforce (Link webpages)

Epilepsy Center, Cleveland Clinic, Cleveland, USA2 

Neuroimaging of Epilepsy Laboratory, McConnell Brain Imaging Centre and Montreal Neurological Institute and Hospital, McGill University, Montreal, Canada3 

Multimodal Imaging and Connectome Analysis lab, McConnell Brain Imaging Centre and Montreal Neurological Institute, McGill University, Montreal, Canada4 

Departments of Neurology, Neuroscience, and Neurosurgery, Yale University, New Haven, USA5 

Department of Neurology, University of Campinas – UNICAMP, Campinas, SP, Brazil6 

Phramongkutklao hospital, Bangkok, Thailand7 

The Florey Institute of Neuroscience and Mental Health and The University of Melbourne, Australia8 

Vanderbilt University Institute of Imaging Science, Vanderbilt University Medical Center, Nashville, USA9 

Department of Neurosurgery, University Hospital Erlangen, Germany10 

Neurology Unit, University of Modena and Reggio Emilia, Modena, Italy11 

Hotchkiss Brain Institute, University of Calgary, Canada* 

Correspondence: Paolo Federico Room C1214a, Foothills Medical Centre, 1403 29th Street NW, Calgary, AB, Canada T2N 2T9

• Key words: epilepsy, structural magnetic resonance imaging, adults, pediatrics
• DOI : 10.1684/epd.2020.1174
• Page(s) : 421-37
• Published in: 2020

Magnetic resonance imaging (MRI) plays a central role in the management and evaluation of patients with epilepsy. It is important that structural MRI scans are optimally acquired and carefully reviewed by trained experts within the context of all available clinical data. The aim of this review is to discuss the essentials of MRI that will be useful to health care providers specialized in epilepsy, as outlined by the competencies and learning objectives of the recently developed ILAE curriculum. This review contains information on basic MRI principles, sequences, field strengths and safety, when to perform and repeat an MRI, epilepsy MRI protocol (HARNESS-MRI) and the basic reading guidelines, and common epileptic pathologies. More advanced topics such as MRI-negative epilepsy, functional MRI and diffusion-weighted imaging are also briefly discussed. Although the available resources can differ markedly across different centers, it is the hope that this review can provide general guidance in the everyday practice of using MRI for patients with epilepsy.

Link webpage (full article)